Rozprzestrzeniająca się na świecie pandemia koronawirusa (COVID-19) znacząco uderza w polską gospodarkę i sytuację płynnościową przedsiębiorców w Polsce, co może przełożyć się na ich płynność finansową i zdolność do terminowego regulowania zobowiązań wobec instytucji finansowych, ograniczając jednocześnie dostępność finansowania dłużnego dla przedsiębiorców oraz zdolność banków do finansowania gospodarki.
Komisja Nadzoru Finansowego (KNF), Komitet Stabilności Finansowej (KSF) oraz Narodowy Bank Polski (NBP) rozpoczęły prace nad wprowadzaniem środków mających na celu utrzymanie dostępności kredytu dla przedsiębiorców. Ponadto Związek Banków Polskich (ZBP) przedstawił inicjatywy zmierzające do wprowadzenia ułatwień dla klientów banków w spłacaniu zobowiązań oraz wydłużania okresu kredytowania. Wszystkie przedstawione propozycje rozwiązań powinny być jednak oceniane w świetle obowiązujących przepisów prawa a ich zastosowanie może wymagać uprzednich działań legislacyjnych.
Wprowadzone lub proponowane rozwiązania
Obniżenie wymogów kapitałowych banków
Obecnie polskie banki są zobowiązane do przestrzegania dodatkowych wymogów kapitałowych, które zostały wprowadzone w celu wzmocnienia ich kapitałów w czasie koniunktury. Czasowe obniżenie lub rezygnacja z niektórych elementów składających się na wymogi kapitałowe banków może korzystnie wpłynąć na zdolność banków do finansowania akcji kredytowej oraz wsparcia gospodarki.
W dniu 16 marca 2020 r. KSF zarekomendował Ministrowi Finansów niezwłoczne uchylenie obowiązku stosowania przez instytucje finansowe bufora ryzyka systemowego (obecnie w wysokości 3% łącznej kwoty ekspozycji danego banku na ryzyko). Rozwiązanie to zostało poparte przez KNF. Uchylenie stosowania bufora nastąpiło z dniem 19 marca 2020 r. w drodze rozporządzenia Ministra Finansów.
W dniu 18 marca 2020 r. KNF zadeklarował ponadto rozważenie możliwości konsumpcji lub zmniejszenia bufora innej instytucji o znaczeniu systemowym (bufora O-SII) (którego wysokość jest ustalana przez KNF dla każdego banku indywidualnie) i uwzględnianie sytuacji zewnętrznej przy badaniu wymogu połączonego bufora, dopuszczając możliwość czasowego funkcjonowania banków poniżej tego wymogu. KNF będzie w sposób indywidualny podchodził do kwestii wysokości miar płynności, uwzględniając sytuację zewnętrzną i dostosowywał indywidualnie reakcję nadzorczą na wypadek kształtowania się wskaźnika płynności krótkoterminowej LCR banku poniżej wymogów wynikających z rozporządzenia CRR.
Banki mogą czasowo funkcjonować poniżej oczekiwanych od nich wymogów kapitałowych w zakresie tzw. wymogu połączonego bufora. Zgodnie z deklaracją, KNF będzie uwzględniał sytuację zewnętrzną oraz dążenie banków do utrzymania finansowania gospodarki.
Obniżenie stóp procentowych
Na podstawie rekomendacji NBP, Rada Polityki Pieniężnej zadecydowała o obniżeniu stóp procentowych NBP od 18 marca 2020 r. po raz pierwszy od 5 lat, co powinno przełożyć się m. in. na niższe raty kredytów i zwiększyć popyt pieniądza na rynku.
Działania w obszarze rezerw i klasyfikacji ekspozycji kredytowych
W swoim komunikacie z 18 marca 2020 r. KNF odniósł się do interpretacji międzynarodowego standardu rachunkowości MSSF 9, którego dotychczasowa wykładnia ma w zaistniałych okolicznościach istotny wpływ na poziom odpisów i rezerw tworzonych przez banki z związku z udzielonymi przez nie kredytami. W zakresie analogicznych kwestii wiążących się ze stosowaniem polskich standardów rachunkowości (stosowanych głównie przez mniejsze banki, w tym banki spółdzielcze), KNF zapowiedział zgłoszenie odpowiednich zmian legislacyjnych Ministrowi Finansów. Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej są zatwierdzane i implementowane na poziomie Unii Europejskiej, w związku z czym KNF zauważył, że proponowane podejście będzie wymagało akceptacji przez audytorów. KNF zarekomendował także wprowadzenie przez Ministra Finansów większej elastyczności do innych wybranych zasad rachunkowości stosowanych przez banki sporządzające sprawozdania finansowe według polskich standardów rachunkowości.
KNF zasygnalizował również wolę opóźnienia wdrożenia oczekiwanych nowych rekomendacji nadzorczych dotyczących zasad rachunkowości (nowa Rekomendacja R), dając bankom więcej elastyczności w szacowaniu odpisów na oczekiwane straty kredytowe.
Operacje mające na celu zachowanie płynności banków
W celu zachowania płynności banków NBP zaczęło przeprowadzać na szerszą skalę operacje repo, a także planuje wdrożenie zakupu obligacji skarbowych na rynku wtórnym w ramach strukturalnych operacji otwartego rynku. NBP planuje również wprowadzenie kredytu wekslowego dla banków umożliwiającego refinansowanie kredytów udzielanych przez banki przedsiębiorstwom sektora niefinansowego.
Bieżący nadzór KNF
KNF zadeklarował ponadto, że ograniczy w najbliższych miesiącach inspekcje oraz zminimalizuje lub odłoży w czasie wykonanie wybranych obowiązków nadzorczych, aby banki mogły skoncentrować się na bieżącej działalności.
Inicjatywy ZBP na rzecz kredytobiorców
W dniu 16 marca 2020 r. ZBP zaproponował szereg rozwiązań mających na celu ułatwienie sytuacji kredytobiorców w trudnej sytuacji finansowej spowodowanej epidemią COVID-19. Należą do nich wprowadzenie przez banki tzw. „wakacji kredytowych”, tj. zawieszenia spłat rat kredytów oraz rat leasingowych przez okres trzech miesięcy, przy wprowadzeniu maksymalnie odformalizowanych i bezpłatnych procedur w tym zakresie. „Wakacje kredytowe” miałyby zastosowanie zarówno do rat kapitałowych, jak i odsetkowych i skutkowałyby przedłużeniem łącznego okresu spłaty finansowania. Mimo że nie zostało to wskazane w propozycji ZBP, od takich odroczonych kwot spłaty mogą nie być naliczane odsetki za zwłokę, ale miałyby do nich zastosowanie zwykłe określone w umowach stopy oprocentowania.
Banki zrzeszone w ZBP mogą rozważyć uruchomienie procesu ułatwienia swoim klientom będącymi przedsiębiorcami dotkniętymi skutkami epidemii dostępu do krótkoterminowego kredytu służącego ustabilizowaniu sytuacji finansowej. Niezależnie od tego, poszczególne banki komercyjne ogłosiły gotowość wdrożenia dalej idących środków, mających wspomóc ich klientów w przezwyciężaniu skutków kryzysu.
Odnowienie finansowania obrotowego w świetle polskich przepisów
KNF w swoim komunikacie wskazał także, że utrzymanie bieżących finansowań obrotowych będzie kluczowe dla przedsiębiorców (w szczególności z segmentu mikroprzedsiębiorców oraz małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP), których zdolność do generowania przychodów znacznie ucierpiała w wyniku epidemii COVID-19. KNF proponuje inicjatywę ustawodawczą dotyczącą wprowadzenia regulacji pozwalającej bankom (w odniesieniu do ich obecnych klientów z segmentu mikroprzedsiębiorców i MŚP) wydłużać zapadalność lub w inny sposób modyfikować na korzyść klienta warunki kredytów, przy czym decyzja taka będzie mogła bazować na dokonanej uprzednio przez bank (nie wcześniej niż 30 września 2019 r.) ocenie sytuacji finansowej i gospodarczej klienta w ramach badania zdolności kredytowej. KNF wskazała, że proponowane rozwiązanie jest przedmiotem prowadzonych w trybie pilnym prac legislacyjnych na poziomie ustawowym.
Do kwestii kredytów odnawialnych odniósł się także ZBP proponując możliwość odnawiania finansowania na okres do sześciu miesięcy dla przedsiębiorców, którzy mieli na koniec 2019 roku zdolność kredytową, zostali dotknięci skutkami epidemii COVID-19 i którym w najbliższych miesiącach upływa termin zapadalności istniejącego finansowania.
W świetle obecnie obowiązujących przepisów polskiego Prawa bankowego, bank uzależnia przyznanie kredytu od zdolności kredytowej kredytobiorcy w chwili podejmowania decyzji kredytowej. Tym samym,
bez wprowadzenia odpowiednich zmian legislacyjnych, nie jest jasne czy banki mogą wydłużać okres spłaty lub oferować refinansowanie istniejących finansowań przedsiębiorcom, których sytuacja gospodarcza pogorszyła się do tego stopnia, że nie spełniają już formalnych kryteriów zdolności kredytowej. Obecna praktyka banków w zakresie badania zdolności kredytowej klientów przy odnawianiu finansowania w kredycie obrotowym jest różna - część banków stoi na stanowisku, że wydłużenie terminu zapadalności kredytu nie wymaga ponownego badania zdolności kredytowej klienta, który przeszedł pozytywną weryfikację przy podpisaniu pierwotnej umowy kredytu obrotowego. Niemniej jednak, w świetle stanowiska KNF, banki mogą zdecydować się na działalnie w oparciu o zmienione przepisy prawa.
Niniejszy Alert GT dotyczy spraw i porządków prawnych poza USA.
Dalsze informacje i aktualizacje dotyczące rozwoju sytuacji związanej z COVID-19 można znaleźć na stronie służby kryzysowej GT: GT’s Health Emergency Preparedness Task Force: Coronavirus Disease 2019.